تغییر اقلیم درپی به هم خوردن توازن انرژی ورودی و خروجی از جو زمین در اثر افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و اثرات آن اتفاق می‌افتد. پیامدهای طبیعی این تغییرات خود را به صورت افزایش متوسط دمای زمین، کاهش بارش در مناطق خشک، افزایش سطح آب‌های آزاد در اثر انبساط حرارتی آب اقیانوس‌ها و ذوب شدن یخ‌های قطبی نشان می‌دهد.

پیامدهای انسانی تغییر اقلیم نیز شامل مهاجرت ساکنین نواحی آسیب پذیر و دسترسی به آب آشامیدنی و نیز آسیب‌های اقتصادی است.

بر اساس شبیه سازی مدل‌های اقلیمی محققان پیش‌بینی کرده‌اند که تا سال ۱۴۷۹ شمسی (۲۱۰۰ ) میلادی دمای کرە زمین ۱ تا ۳.۵ درجه سلسیوس افزایش خواهد یافت. این محدودە تغییر، بیان کننده این مطلب است که تغییرات اقلیم در طول قرن حاضر و قرن بعد بیشتر از تغییرات آن در طول ۱۰ هزار سال گذشته اثرگذار خواهد بود.

یکی از اثرات تغییر اقلیم پدیده ریزگرد است. به طورکلی وقوع توفان‌های گرد و غبار یک پدیده طبیعی در کمربند شمال آفریقا تا شرق آسیا است که کشور ایران هم در امتداد همین کمربند قرار دارد. در سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ تعداد و شدت توفان‌های گرد و غبار در منطقه غرب آسیا افزایش یافته و ایران را نیز تحت تأثیر این جریان‌ها قرار داده است.

در این میان شهرهای غرب و جنوب غرب کشور بیشترین تأثیر را از این پدیده داشته‌اند به گونه‌ای که اطلاعات مربوط به شهر اهواز نشان می‌دهد که در سال ۸۸ تعداد ۶۶ روز با گرد و غبار مواجه بوده است.

جدول روزهایی که اهواز طی سالهای ۸۳ تا ۹۲ با بیشترین میزان گرد و غبار مواجه بوده است به این شرح گزارش شده است: 

بر این اساس، پایش و رصد توفان‌های گرد و غبار یکی از ضرورت‌های برنامه‌ریزی در هر کشور است که در این راستا پژوهشگران یکی از شرکتهای دانش‌بنیان مستقر در مرکز رشد دانشگاه صنعتی شریف سامانه‌ای برای این کار عرضه کردند.

۳ محصول نرم‌افزاری برای رصد توفان‌های گردوغبار

مهندس احسان جلیلوند، مدیرفنی این شرکت دانش‌بنیان با بیان اینکه این طرح با عنوان سامانه پایش ملی غبار پیاده سازی شده است، گفت: این سامانه برای پایش غبار سرتاسر ایران اجرایی شده است و همزمان با برگزاری کنفرانس بین المللی مبارزه با گرد و غبارراه اندازی شد.

وی از اجرای نسخه اولیه این سامانه خبر داد و اظهار کرد: این نسخه تصاویر پردازش شده ماهواره‌ای را به صورت انیمیشن (GIF) و در نشانی اینترنتی www.irandust.com  در دسترس عموم مردم قرار داده شده است.

این محقق اظهار کرد: با اجرای این طرح ۳ محصول «شدت غبار» ماهانه، « تعداد روزهای غبار آلود در سال» بر اساس داده‌های به دست آمده از شدت غبار و «رویدادهای بزرگ گرد و غبار» عرضه شده است.

جلیلوند، به بیان جزئیات این سامانه پرداخت و با تاکید بر اینکه این سامانه مبتنی بر تصاویر ماهواره‌ای است، خاطر نشان کرد: در این سامانه سالانه حدود ۲۰۰۰ تصویر ماهواره‌ای دریافت و با استفاده از مدل توسعه داده شده، پردازش و با داده‌های ایستگاه‌های زمینی PM ۱۰  و PM ۲.۵  از سازمان محیط زیست مقایسه کردیم.

 

 

نقشه فراوانی وقوع غبار از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷

مدیر فنی این شرکت دانش بنیان مستقر در مرکز رشد دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه محصول جامعی در زمینه پایش گرد و غبار تولید شده است، افزود: با استفاده از این سامانه قادر به بررسی شدت رویدادهای گرد و غبار با گام زمانی ماهانه و از ۱۷ سال پیش تاکنون هستیم. در حال حاضر ۴ سال آن (۲۰۱۷-۲۰۱۴) در نسخه اولیه پوشش داده شده است.

 

 

نقشه شدت وقوع غبار در سیستان و بلوچستان از یک تا ۱۲ تیر ماه ۹۶ 

جلیلوند، با بیان اینکه با اجرای این طرح بررسی تعداد روزهای غبار آلود نیز میسر شده است، ادامه داد: برای این منظور حد آستانه غبار بر اساس داده‌های دید افقی و غلظت ذرات معلق (PM ۱۰) سازمان محیط زیست و تطبیق آن با داده‌های ماهواره‌ای بدست آمده و بر اساس آن تعداد روزهای غبار آلود در نقاط مختلف در هر سال محاسبه شده است.

وی با تاکید بر اینکه این داده‌ها به صورت سالانه استخراج شده‌اند، یادآور شد: با این بخش از سامانه می‌توان کانون گرد و غبار، گسترش و تغییرات آنها را در طول زمان شناسایی و بررسی کرد.

جلیلوند، محصول دیگر این تحقیقات را بررسی چند رویداد بزرگ غبار دانست و در این باره توضیح داد: برای این منظور اطلاعات مورد نیاز در خصوص توفان‌های گرد و غبار بزرگی که در نزدیکی تالاب‌های خشک شده در استان‌هایی چون سیستان و بلوچستان و  خوزستان رخ داده را استخراج و تصاویر ماهواره‌ای و زمینی این رویدادها را در بازه زمانی ۱۰ روزه در اطراف رویداد بررسی کردیم.

وی اضافه کرد: با استفاده از داده‌های به دست آمده می‌توان کانون‌های گرد و غبار را مشخص کرد.

شناسایی کانون‌های ریزگرد داخلی و خارجی

این محقق با تاکید بر اینکه در فاز اول اقدام به عرضه سامانه ملی گرد و غبار کردیم، گفت: بر این اساس در گام نخست کانون‌های گرد و غبار داخلی ارائه شده است اگرچه در کنار آن به بررسی کانون‌های گرد و غبار عراق، افغانستان و عربستان نیز پرداختیم.

وی با بیان اینکه رویدادهای غبار یک بحران منطقه‌ای بوده و کشورهای همسایه نیز در آن دخیل بوده و از آن تاثیر می‌پذیرند، افزود: با مذاکراتی که در حاشیه کنفرانس بین المللی مبارزه با ریزگردها انجام شد، قرار شد محدوده کانون ریزگردهای افغانستان نیز به زودی به این سامانه اضافه شود.

 

 

نقشه شدت وقوع غبار در سال ۲۰۱۷ 

جلیلوند در عین حال تاکید کرد: محدوده ریزگردهای عراق، عربستان و خاورمیانه نیز در به روز رسانی آتی این سامانه اضافه خواهد شد.

پایش تالاب های کشور با سامانه ایرانی (ژئوپرتال ملی تالابهای کشورwww.wetlands.doe.ir)

جلیلوند با بیان اینکه تالاب‌های خشک شده یکی از کانون‌های اصلی گرد و غبار در دنیا هستند، گفت: از برخی از خروجی‌های این سامانه مانند نقشه فراوانی غبار (تعداد روزهای غبار آلود) در سامانه دیگری که توسط این شرکت دانش بنیان توسعه داده شده (ژئوپرتال ملی تالاب‌های ایران) استفاده شده است.

وی با تاکید بر اینکه با راه اندازی سامانه ملی تالاب‌ها دسترسی به اطلاعات به روز در مورد تالاب‌ها از هر زمانی راحت‌تر شده است، یادآور شد: این سامانه با همکاری سازمان محیط زیست راه اندازی شده است.

جلیلوند ادامه داد: در این سامانه اطلاعات جامع و کامل تالاب در بستر نقشه (شبیه به گوگل مپ) و تحت وب به کاربران در سطوح مختلف ارائه شده است. به این ترتیب به روزترین نقشه‌ها، تصاویر ماهواره‌ای و اطلاعات آماری در خصوص تالاب‌ها تنها در اختیار کاربران قرار خواهد گرفت.

مدیرفنی این شرکت دانش‌بنیان یادآور شد: در این سامانه همچنین داده‌های مربوط به تالاب‌های «هامون صابوری»، «هامون هیرمند» و «هامون پوزک» در سیستان و بلوچستان، «شادگان» و «هورالعظیم» در استان خوزستان، «میقان» در استان مرکزی، «چغاخور» و «گندمان» در چهارمحال و بختیاری عرضه شده و به زودی برای تمام تالاب‌های کشور ارائه خواهد شد.

به گفته وی از میان این تالاب‌ها، تالاب هورالعظیم و هامون کانون‌های بالقوه تولید ریزگرد هستند.

کاربردهای سامانه پایش گرد و غبار

این محقق با بیان اینکه سامانه ملی پایش گرد و غبار به دو زبان فارسی و انگلیسی در دسترس عموم قرار گرفته است، گفت: داده‌های ارائه شده در این سامانه قابل بهره برداری برای وزارت نیرو، سازمان جنگل‌ها و مراتع و سازمان محیط زیست است و می‌توانند از آن برای بررسی میزان اثر بخشی فعالیت‌های صورت گرفته در تثبیت کانون‌های ریزگردها، منشایابی داخلی و خارجی رویدادهای غبار و در آینده نزدیک و پیش بینی وقوع توفان گرد و غبار بهره ببرند.

وی افزود: این سامانه قابلیت سفارشی سازی برای سازمان‌های تصمیم ساز منطبق با نیازهای خاص مدیریتی آنها را نیز دارد.